બોધપાઠ

અતિ પ્રાચીન વાત છે. દક્ષીણ ભારત માં વીરસેન નામક રાજા રાજ કરતા હતા. એમના રાજ્યમાં વિષ્ણુદેવ નામક એક બ્રાહ્મણ હતો. એક વાર દુષ્કાળ ને કારણે ભિક્ષા મળવી બંધ થઇ ગઈ. (પૂર્વ કાળ માં બ્રાહ્મણ નો મૂળ ધર્મ સાધના કરાવી અને સમાજ ને ધર્મશીક્ષણ આપતા ભીક્શાતન કરી જીવન યાપન કરવું).

એક વાર બાળકો નાં પેટમાં અન્ન ગયે ત્રણ દિવસ વીતી ગયા હતા. પત્ની રડતા રડતા બોલી,  " હવે મારાથી સહન નહિ થાય, કોઈ પણ માં પોતાના સંતાનોને આ રીતે મારસ્તા નહિ જોઈ શકે. તમારે કાઈ પણ કરવુજ પડશે." પંડિતજીએ આવેશમાં આવી કહ્યું, "શું કરું? ચોરી કરું?" 

પત્નીએ કહ્યું, "હા, ચોરી કરો, હવે બીજો કોઈજ રસ્તો નથી બચ્યો." પંડિતજીએ પત્નીને મનાવાનો અત્યાડીક પ્રયાસ કર્યો, પણ તેઓ એની હાથ આગળ નતમસ્તક થયા. રાતે તેઓ રાજમહલ નાં ભાન્દાર્ગૃહ્માં પહોંચ્યા. એ સમયે બધા પહેરેદાર સુઈ રહ્યા હતા. તેઓ અંદર ઘુસ્યા તો સોના ચાંદી ની મહોરીઓ અને અનાજ નાં ઊંચા ઊંચા ઢગ જોઇને અચંભિત થઇ ગયા. એમને પોતાની પાઘડી ઉતારી અને એમાં અનાજ બાંધ્યું ગાંઠ મારી અને ઉતાવળે બહાર આવી ગયા.

પાછા આવ્યા પછી એમને ઊંઘ ન આવી. સવાર થતાજ તેઓ સીધા રાજદરબાર જઈ પહોંચ્યા. પોતાનો અપરાધ જણાવી રાજાને અનુરોધ કર્યો કે એને એની ચોરીનો દંડ આપે. રાજા થોડી વાર વિચારતા રહ્યા, થોડી વાર વિચાર્યા પછી એક લાંબો નિઃસાસો નાખતા બોલ્યા, "દંડ તો મળશે પંડિતજી મહારાજ ! પણ એ તમને નહિ મારી જાતને. આજથી હું ફરી ફરી ને પ્રજાના સુખ દુખ ની જાણકારી લઈશ, જેનાથી પાછા કોઈ પ્રજાજનને ચોરી કરવાની જરૂર નહિ પડે."

 

अति प्राचीन बात है। दक्षिण भारत में वीरसेन नामक राजा राज्य करते थे। उन्हीं के राज्य में विष्णुदेव नामक एक ब्राह्मण था। एक बार अकाल की वजह से भिक्षा मिलनी बंद हो गई। ( पूर्व काल में ब्राह्मण का मूल धर्म होता था साधना करना और समाज को धर्मशिक्षण देते हुए भिक्षाटन कर जीवन यापन करना )
एक दिन बच्चों के पेट में अन्न गए तीन दिन बीत गए थे। पत्नी रोते हुई बोली, “अब मुझसे सहा नहीं जाता। कोई मां अपने बच्चों को इस तरह मरते हुए नहीं देख सकती। तुम्हें कुछ-न-कुछ करना ही होगा।” पंडितजी ने झल्लाकर कहा “क्या करना होगा? क्या चोरी करूं?”
पत्नी ने कहा, “हां, चोरी करो। अब और कोई चारा नहीं बचा है।” पंडितजी ने पत्नी को मनाने का अत्यधिक प्रयास किया, पर वह उसकी हठ के आगे नतमस्तक हो गए। रात को वह राजमहल के भंडार गृह में पहुंचे। उस समय सारे पहरेदार सो रहे थे। वह अंदर घुसे तो सोने-चांदी के मोहरों तथा अनाज के ऊंचे-ऊंचे ढेरों को देखकर आंखें चौंधिया गई। उन्होंने अपनी पगड़ी उतारी और उसमें अनाज रखकर गटर बांधा और तेजी से बाहर आ गए।
लौट कर आने के बाद उन्हें नींद नहीं आई। सुबह होते ही वे सीधे राजदरबार जा पहुंचे। अपना अपराध बताने के बाद राजा से अनुरोध किया कि वह उन्हें चोरी का दंड दें। राजा कुछ देर सोचते रहे। कुछ क्षण पश्चात लंबी सांस खींचते हुए वे बोले, “दंड तो मैं अवश्य दूंगा, पंडित महाराज! परंतु आपको नहीं, बल्कि अपने आपको। आज से मैं घूम-घूमकर प्रजा के सुख-दुख की जानकारी लूंगा, जिससे फिर किसी प्रजा जन को चोरी करने की जरूरत ही न पड़े।”